به گزارش سرویس صنفی و آموزشی «خبرنامه دانشجویان ایران»؛ آموزش و پرورش یکی از مهم‌ترین زیرساخت‌های بهبود سرمایه انسانی و توسعه کشور به شمار می‌رود، اگر مأموریت آموزش و پرورش را آماده کردن انسان‌ها برای پیشرفت و تعالی خود، خانواده و جامعه، مصونیت‌بخشی نسل آینده در برابر تغییرات، ایمن کردن آنان در برابر فراهم کردن مجال کافی برای خلاقیت بدانیم، گذراندن وقت در مدرسه از بهترین مراحل زندگی برای هر دانش‌آموز است، زیرا نقش مهمی در آینده او دارد، چرا که در دنیای امروز، تجربه‌های انسان و مهارت‌های اولیه زندگی، در مدرسه‌ها و با درس خواندن کتب درسی منتقل می‌شود؛ به این علت، کتاب درسی به‌عنوان اصلی‌ترین جزو بسته تربیت و یادگیری، بر اساس برنامه درسی معین و با حجمی مشخص، برای تربیت، آموزش و یادگیری دانش‌آموزان، فرصت‌های تربیت و یادگیری را فراهم می‌کند.
دغدغه رهبر انقلاب
بحث ضرورت تغییر محتوای کتاب‌های درسی دانش‌آموزان؛ نخستین‌بار سال ۱۳۷۹ مقام معظم رهبری در جمع طلاب حوزه علمیه قم پیرامون تحصیلات دانش‌آموزان و برنامه‌ریزی برای تحول در نظام درسی و کتاب‌های درسی مراکز آموزشی بزرگ کشور به ویژه آموزش و پرورش تأکید کردند. موضوع تغییر محتوای کتاب‌های درسی برای رهبری آنقدر مهم و ضروری بود که ایشان بار دیگر در سال ۱۳۹۳ این مباحث را به جد به مسئولان آموزشی کشور گوشزد کردند، همچنین مقام معظم رهبری در جمع معلمان و فرهنگیان با انتقاد از تقلید نظام آموزش و پرورش ایران از نظام‌های آموزش و پرورش غربی بر ضرورت تغییر قالب و محتوای کتاب‌های درسی تأکید کردند و در سال ۱۳۹۷ نیز مجدد در یک گفت‌وگوی تلویزیونی بر این موضوع تأکید کردند، بنابراین طرح این موضوع باعث شد تا منتقدان زیادی بعد از محتوای کتاب‌های درسی درباره غیرکاربردی بودن آن صحبت کنند تا جایی که در سال ۱۴۰۱؛ رهبر معظم انقلاب در دستوری به وزیر آموزش و پرورش سابق اعلام کردند که باید محتواهای غیرکاربردی کتب درسی حذف شود.
بنابراین با توجه به اهمیت موضوع تغییر محتوای کتاب‌های درسی؛ رهبر انقلاب اسلامی، اردیبهشت سال ۱۴۰۱ ضمن انتقاد به وضعیت دانش‌های تدریس شده در مدارس فرمودند: «الان در دبیرستان‌ها و شاید دبستان‌های ما دانش‌هایی تدریس می‌شود که هیچ فایده‌ای به حال امروز و آینده دانش‌آموز ندارد؛ یک ذهنیاتی است که یادشان هم می‌رود، در هیچ مسئله زندگی به این‌ها کمک نمی‌کند، این‌ها را شناسایی و حذف کنید. علم نافع آن علمی است که بتواند استعداد جوان و نوجوان را شکوفا کند.»
بلافاصله بعد از سخنان رهبر انقلاب اسلامی، وزیر آموزش و پرورش وقت جلسه‌ای را با مدیران کل استان‌ها و اعضای شورای معاونین تشکیل دادند و کارگروه‌هایی تشکیل شد تا هر کدام از این کارگروه‌ها و کمیته‌ها نسبت به پیگیری جدی مطالبات رهبری، سازوکارها و مفاد اجرایی را پیگیری کنند. صادق ستاری‌فرد، سخنگوی وقت وزارت آموزش و پرورش در سال ۱۴۰۱ بیان کرد؛ بنا به دستور رهبر معظم انقلاب، مطالب غیرکاربردی از کتب درسی حذف می‌شود: «درست است بازنگری و تغییر کتب درسی باید از جهات و ابعاد مختلف مورد بررسی قرار گیرد، اما یکی از مهم‌ترین تغییراتی که قرار است در این بخش صورت گیرد در بخش مفاخر ملی و دینی به‌منظور تقویت هویت ملی دانش‌آموزان است.»
به‌گفته ستاری در بحث علم نافع و غیرنافع هم که مورد تأکید رهبر معظم انقلاب است تغییر محتوای کتاب‌ها انجام می‌شود: «با علم نافع می‌توانیم شاهد شکوفایی استعدادهای دانش‌آموزان باشیم، بر این اساس در محتوای جدید کتاب‌های درسی تلاش می‌کنیم، جنبه‌های مهم مهارتی از جمله مهارت‌های زندگی، مهارت‌های جسمی و مهارت‌های شغلی به دانش‌آموزان آموزش داده شود.»
تغییر آزمایشی محتوای درسی «کلاس اولی‌ها» از مهر ۱۴۰۳
بر اساس این پیوند، با توجه به انتشار اخبار مربوط به اجرای آزمایشی تغییرات کتاب‌های پایه اول ابتدایی در سال تحصیلی پیش‌رو، امیرحسین سلطانی فلاح، معاون ارزشیابی و تضمین کیفیت وزارت آموزش و پرورش درباره بازنگری کتاب‌های درسی پایه اول ابتدایی برای سال تحصیلی جدید گفت: اجرای سراسری بازنگری‌های صورت گرفته نیازمند بررسی‌های دقیق کارشناسی است، همان طور که کارشناسان سازمان پژوهش به آن اشاره داشتند، این اجرای آزمایشی در سال تحصیلی پیش‌رو متوجه معلمان و دانش‌آموزان به صورت سراسری نمی‌شود.
معاون ارزشیابی و تضمین کیفیت وزارت آموزش و پرورش با اشاره به تغییر آزمایشی محتوای درسی «کلاس اولی‌ها» از مهر ۱۴۰۳، اظهار می‌کند: تغییرات به صورت آزمایشی در حال اجراست. همزمان با این اجرای آزمایشی پژوهش‌های مرتبط با این تغییرات به صورت موازی انجام می‌شود تا ضمن در نظر گرفتن یافته‌های پژوهش و بررسی‌های میدانی نسبت به اجرای سراسری اقدام شود، همزمان با تغییر کتاب‌های درسی مسئله آموزش معلمان متناسب با محتوای جدید و تغییرات صورت گرفته اهمیت پیدا می‌کند و نیز معلمان مدارس ابتدایی نسبت به تغییر کتب درسی باید آموزش‌های لازم را کسب کنند.
وی در پاسخ به سوالی مبنی بر اینکه چه میزان بازنگری کتب بر پایه مهارت‌آموزی و خلاقیت است؟ می‌افزاید: باید بگویم که بخشی از این فرایند به برنامه درسی بازمی‌گردد که جامعیت بیشتری نسبت که کتب درسی دارد، آنچه در سند تحول بنیادین به آن اشاره شده است مجموعه‌ای شایستگی‌هایی است که دانش‌آموزان باد بعد از فراغت از تحصیل آنها را کسب کرده باشند.
سلطانی فلاح ادامه می‌دهد: بر همین اساس برای تحقق اهداف مورد نظر برای دانش‌آموزان در مقطع ابتدایی، بازنگری و تغییرات کتب درسی اجرا می‌شود، موضوع مهارت آموزی و تفکر خلاق و یا تفکر انتقادی که این روزها مطرح می‌شود نیز جدا از کتب درسی در ساختار برنامه آموزشی مدرسه باید ورود پیدا کند.
وی تصریح می‌کند: در این میان موضوع بازنگری مسئله جدی است، زیرا با توجه به بازه ۱۰ سالهای که از بازنگری اساسی کتاب‌های درسی گذشته است نیاز به تغییرات به طور فزاینده‌ای احساس می‌شود. البته این بازنگری کتب درسی برای کلاس اولی‌ها تا زمانی که رفت و برگشت‌های کارشناسی‌اش انجام نگیرد، چیزی نیست که جامعه به صورت عمومی احساس کند؛ یعنی معلمان، دانش‌آموزان پایه اول و خانواده‌های آنها همان کتاب‌های عادی را می‌خوانند، اما فرایندی است که در مناطق مشخصی اجرا می‌شود که بازخوردش به خود سازمان پژوهش باز می‌گردد تا برای سالهای آینده بتوانند کتب درسی را اصلاح کنند.
معاون ارزشیابی و تضمین کیفیت وزارت آموزش و پرورش پیرامون اینکه آیا در حال حاضر محتوای کتب درسی مقاطع ابتدایی را برای دانش‌آموزان پرحجم و سنگین می‌دانید؟ خاطرنشان کرد: هنگامی که کتب درسی این مقاطع مورد بازنگری قرار می‌گیرد؛ یعنی بازخوردها و ارزشیابی‌هایی صورت گرفته که نیاز به تغییرات دیده می‌شود، بنابراین اگر از محتوای کتب درسی و حجم آن رضایت صددرصدی وجود داشت به‌هیچ‌وجه دیگر نیازی به اجرای بازنگری کتب درسی نبود.
بر این اساس، طرح‌هایی برای بازتالیف کتاب‌های دوره ابتدایی در نظر گرفته شده است که سال ۱۴۰۳ از پایه اول ابتدایی اجرای آزمایشی محدود طرح شروع خواهد شد؛ همزمان با تألیف و تولید محتوا، جدول عناوین دروس در دوره اول ابتدایی نیز تغییر خواهد کرد که پیش‌نویس آن در سال ۱۴۰۲ آماده شده است و به شورای عالی آموزش و پرورش برای تصویب ارسال می‌شود.
مبنای علمی
در نهایت پژوهشگران و محققان آموزشی در مورد چرایی تغییر و اصلاح کتاب درسی معتقدند؛ اعمال هرگونه اصلاح و تغییر در هر کتاب درسی معین، باید مبتنی بر مستندات و مبانی علمی دقیق باشد، بر این اساس هرگونه بازنگری و تغییر کتاب‌های درسی به یکی از این دلایل یعنی ضرورت انطباق محتوای کتاب با اسناد تحول بنیادین و برنامه درسی ملی، بهبود کتاب با کاربست یافته‌های پژوهش‌های جدید مرتبط با برنامه درسی یا کتاب درسی و نیز اعمال نظرهای دانش‌آموزان و معلمان و نیز انعکاس نتایج ارزشیابی پیشرفت تحصیلی و سنجش دانش‌آموزان در کتاب، اعمال نتایج یافته‌های پژوهش‌ها و ارزشیابی‌های استان‌ها، دبیرخانه‌های راهبری کشوری و انجمن‌های علمی در خصوص برنامه‌ها و کتاب‌های درسی، از جمله تحلیل محتوای کتاب‌های درسی؛، ضرورت توجه به نظرهای رسیده از نهادهای سیاست‌گذار همچون شورای عالی انقلاب فرهنگی، فرهنگستان زبان و ادب فارسی، اعمال دیدگاه‌ها و نظرهای شورای برنامه‌ریزی گروه درسی، معلمان، دانش‌آموزان، کارشناسان، استادان و متخصصان مرتبط، بازخورد دادن نتایج بررسی‌ها و مطالعات تطبیقی ملی و فراملی در کتاب درسی، لزوم بهره‌مند شدن مخاطبان کتاب از نتایج جلسات نقد و بررسی کتاب در سازمان، با مشارکت صاحب‌نظران مرتبط، بررسی و اعمال پیشنهادهای دریافتی از نهادها، مؤسسات و اشخاص صاحب‌نظر مرتبط با برنامه‌ها و کتاب‌های درسی مانند استادان دانشگاه، اعمال یافته‌های پایش برنامه درسی در سطح اجرا، موجه تلقی می‌شود.
گزارش از عرفان عباسی
